आजकाल आपलं बरंच आयुष्य सोशल मीडियावर फिरतं, नाही का? आपण तासंतास स्क्रोल करत असतो – कधी काहीतरी नवीन शिकण्यासाठी, कधी मनोरंजन करण्यासाठी. पण या स्क्रोलिंगमध्ये कधीतरी आपल्यासमोर अशा पोस्ट येतात, ज्या आपल्याला लगेच अस्वस्थ करतात. कधी एखादा विचार खूप टोकाचा वाटतो, कधी एखादी माहिती खोटी वाटते किंवा कधी कुणीतरी मुद्दाम वाद निर्माण करण्याचा प्रयत्न करतं. अशा वेळी आपल्याला लगेच प्रतिक्रिया द्यावीशी वाटते, त्या पोस्टवर वाद घालावासा वाटतो. पण, मित्रांनो, हेच तर एक ‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ नावाचं एक डिजिटल जाळं आहे, ज्यात आपण नकळत अडकतो.
मी सायबर सुरक्षेचे अनेक पैलू पाहिले आहेत आणि माझ्या मते, सोशल मीडियावरील हे ‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ एक प्रकारचा अदृश्य ‘डिजिटल धोका’ आहे, जो आपल्या मानसिक आरोग्यावर आणि वेळेवर परिणाम करतो. आज आपण याच विषयावर अधिक माहिती घेऊया.
‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ म्हणजे काय आणि ते कसं काम करतं?
सोप्या भाषेत सांगायचं झालं, तर ‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ म्हणजे सोशल मीडिया अकाउंट्सनी जाणूनबुजून अशा पोस्ट्स तयार करणे, ज्यामुळे लोकांना खूप राग येईल, ते चिडतील आणि त्यावर भरभरून कमेंट्स, लाईक्स आणि शेअर्सचा पाऊस पडेल. या ‘एंगेजमेंट फार्मर्स’चं खरं उद्दिष्ट लोकांना योग्य माहिती देणं किंवा त्यांचं मत बदलणं असं मुळीच नसतं. त्यांना फक्त जास्तीत जास्त लोकांची प्रतिक्रिया (Engagement) हवी असते.
आजच्या सोशल मीडियाच्या जगात, तुमचं लक्ष (Attention) ही सर्वात मोठी संपत्ती आहे. आणि लोकांचं लक्ष लगेच मिळवण्यासाठी वादविवाद (Controversy) हे सर्वात सोपं आणि जलद साधन आहे. विचार करा, एक शांत आणि अभ्यासपूर्ण पोस्ट कदाचित फार कमी लोकांपर्यंत पोहोचते. पण, एखादी पोस्ट जी समाजात दुफळी निर्माण करते किंवा कुणालातरी खाली पाडते, ती पोस्ट लगेच लोकांमध्ये भावनांचा स्फोट करते. अशी पोस्ट चर्चेसाठी नव्हे, तर भांडणासाठीच तयार केलेली असते.
‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ तुमच्या डिजिटल आरोग्यावर कसा परिणाम करतं?
हे ‘एंगेजमेंट फार्मर्स’ केवळ तुमचा डेटाच वापरत नाहीत, तर तुमची मानसिक शांतता आणि तुमचा मौल्यवान वेळ देखील खर्च करतात. यातून तुमच्यावर अनेक प्रकारे नकारात्मक परिणाम होऊ शकतात:
- मानसिक ताण: सतत नकारात्मक आणि वादग्रस्त पोस्ट्स बघितल्याने मनावर ताण वाढतो. अनावश्यक वादविवादामुळे तुमचं मन अशांत होतं आणि दिवसभर चिडचिड राहू शकते.
- वेळेचा अपव्यय: अशा निरर्थक ऑनलाइन वादांमध्ये अडकल्याने तुमचा खूप वेळ वाया जातो. हाच वेळ तुम्ही तुमच्या आवडीसाठी, कामासाठी किंवा नवीन काही शिकण्यासाठी वापरू शकला असता.
- नकारात्मकतेचा फैलाव: जेव्हा आपण रागाने कमेंट करतो किंवा पोस्ट शेअर करतो, तेव्हा आपण नकळतपणे त्या नकारात्मकतेला अजून वाढवतो आणि ती आपल्या मित्रांपर्यंतही पोहोचवतो.
- चुकीच्या माहितीचा प्रसार: अनेकदा हे ‘एंगेजमेंट फार्मर्स’ अर्धवट किंवा पूर्णपणे चुकीची माहिती पसरवतात, ज्यामुळे समाजात गैरसमज निर्माण होतात आणि तणाव वाढतो.
तुम्ही कोणत्या हेतूने कमेंट करत आहात, याच्याशी सोशल मीडियाच्या अल्गोरिदमला (Algorithm) काही घेणं-देणं नसतं. त्याला अभ्यासपूर्ण चर्चा आणि शिवीगाळ यात फरक कळत नाही. त्याच्यासाठी, रागाने केलेली कमेंटसुद्धा कौतुकाने केलेल्या कमेंटइतकीच महत्त्वाची असते. उलट, जे युझर्स रागावून परत-परत वाद घालतात, त्यांच्या कमेंट्स अल्गोरिदमसाठी जास्त फायदेशीर ठरतात. तुम्ही त्यांना कळत-नकळत त्यांच्या व्यवसायाला मदत करत असता.
‘एंगेजमेंट फार्मिंग’च्या जाळ्यात अडकण्यापासून स्वतःला कसं वाचवाल?
मी स्वतः या परिस्थितीतून गेलो आहे. मी यावर अभ्यास केला आणि काही सोपे पण प्रभावी मार्ग शोधले, जे मी माझ्या स्वतःच्या आयुष्यात वापरले. माझा अनुभव मी तुमच्यासोबत शेअर करतो:
- विशिष्ट खाती (Accounts) टाळा: माझ्या अभ्यासात मला जाणवलं की, काही विशिष्ट प्रकारची खाती, जी ठराविक पद्धतीने पोस्ट करतात, तीच जास्त वादग्रस्त कंटेंट टाकतात. मी अशा सर्व अकाउंट्सना अनफॉलो (Unfollow) करायला किंवा म्यूट (Mute) करायला सुरुवात केली. म्यूट केल्याने त्यांच्या पोस्ट्स माझ्या टाइमलाइनवर दिसत नाहीत, पण मला त्यांना अनफॉलो करावं लागत नाही. यामुळे नकारात्मक कंटेंट माझ्यापर्यंत पोहोचणं थांबलं.
- विशिष्ट शब्द (Keywords) म्यूट करा: यासोबतच, मी काही ठराविक कीवर्ड्स (Keywords) आणि हॅशटॅग्स (Hashtags) म्यूट केले. हे असे शब्द होते जे नेहमीच वाद निर्माण करतात किंवा नकारात्मक चर्चांना सुरुवात करतात. ही सेटिंग्ज बहुतेक सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध असतात. यामुळे माझ्या टाइमलाइनवरून अनावश्यक नकारात्मकता दूर झाली.
- अल्गोरिदमला योग्य दिशा द्या: जेव्हा तुम्ही अशी खाती आणि शब्द म्यूट करता, तेव्हा सोशल मीडियाच्या अल्गोरिदमला एक स्पष्ट संदेश जातो. त्याला कळतं की तुम्हाला कोणत्या प्रकारचा कंटेंट आवडत नाही. यामुळे अल्गोरिदम तुमची टाइमलाइन अशा प्रकारे तयार करतो, जिथे तुम्हाला फक्त चांगल्या आणि उपयुक्त पोस्ट्स दिसतात. माझा सोशल मीडियाचा अनुभव यामुळे खूप चांगला आणि सकारात्मक झाला आहे.
- प्रतिक्रिया देण्यापूर्वी विचार करा: पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्हाला एखादी पोस्ट दिसेल जी तुम्हाला चिडवेल, तेव्हा तिला एक जाळे (Trap) म्हणून ओळखा. स्वतःला विचारा, “या वादामध्ये पडल्याने मला खरंच काही फायदा होईल का?” बहुतेकदा या प्रश्नाचं उत्तर ‘नाही’ असंच असेल.
तुमची ऊर्जा योग्य ठिकाणी वापरा!
तुमचं लक्ष, तुमची आवड आणि एखाद्या गोष्टीवर काम करण्याची तुमची जिद्द, ही तुमची सर्वात मौल्यवान संपत्ती आहे. ती अशा लोकांना फुकटात देऊ नका, जे फक्त तुमचा वापर करून स्वतःचा फायदा करून घेत आहेत.
कल्पना करा, हीच ऊर्जा जर तुम्ही स्वतःच्या प्रगतीसाठी वापरली, तर काय होऊ शकतं?
कमेंट सेक्शनमध्ये वाद घालण्यात ३० मिनिटं वाया घालवण्याऐवजी, तेवढाच वेळ तुमच्या कामासाठी एखादी नवीन गोष्ट शिकण्यात गुंतवा. एखाद्या अनोळखी व्यक्तीच्या पोस्टवर चिडण्याऐवजी, तीच ऊर्जा तुमच्या आवडीच्या एखाद्या प्रकल्पात लावा. ऑनलाइन निरर्थक लढाई जिंकण्याचा प्रयत्न करण्याऐवजी, तुमच्या खऱ्या आयुष्यात आणि करिअरमध्ये यशस्वी होण्यावर लक्ष केंद्रित करा.
आपल्या संतांनीही शेकडो वर्षांपूर्वी हेच सांगितलं आहे. संत तुकाराम महाराज म्हणतात:
मन करा रे प्रसन्न | सर्व सिद्धीचे कारण ||
याचा अर्थ असा की, आपलं मन जर शांत आणि आनंदी असेल, तर आपल्याला कोणतीही गोष्ट मिळवता येते. त्यामुळे, आपलं मन अशा नकारात्मक ऑनलाइन वादविवादांमध्ये गुंतवून ठेवण्याऐवजी, ते शांत ठेवून आपल्या ध्येयांवर लक्ष केंद्रित करणं जास्त महत्त्वाचं आहे.
निष्कर्ष:
ऑनलाइन वाद जिंकण्यात खरी ताकद नसते. खरा विजय म्हणजे तो खेळ खेळण्यास नकार देणे. त्या ‘एंगेजमेंट फार्मर्स’ना त्यांच्या रिकाम्या जगात ओरडू द्या. तुमचं लक्ष तुमच्या करिअरवर, तुमच्या ध्येयांवर आणि तुमच्या आयुष्यावर केंद्रित करा. तुमची ऊर्जा जिथे खरोखर महत्त्वाची आहे, तिथेच वापरा आणि या ‘एंगेजमेंट फार्मिंग’ करणाऱ्यांना तुम्ही देत असलेल्या इंधनाशिवाय उपाशी मरू द्या.
हा ब्लॉग वाचून तुम्हाला काय वाटलं? तुम्हाला यात काही नवीन माहिती मिळाली का आणि हा तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतो का?