गेल्या काही वर्षांपासून ‘आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स’ (AI) हा शब्द आपल्या रोजच्या चर्चेचा भाग बनला आहे. पण एआय म्हणजे नेमकं काय, त्याचा उपयोग कसा होतो आणि भविष्यात तो आपल्या आयुष्यावर कसा परिणाम करेल, याबाबत आजही अनेक गैरसमज आहेत. माझ्या काही अलीकडच्या अनुभवातून हे अधिक स्पष्ट झालं.
एआयची धांदल: एक डॉक्टरांचा अनुभव
काही दिवसांपूर्वी एका फॅमिली फिजिशियन काकांशी बोलताना त्यांनी एक प्रश्न विचारला. ते म्हणाले, “मी चॅट जीपीटी आणि परप्लेक्सिटीसारख्या काही एआय टूल्सची सबस्क्रिप्शन घेतली आहेत. याशिवाय अजून कोणतं चांगलं एआय टूल आहे, जे मी वापरावं?”
त्यांच्या या प्रश्नावर मला कुतूहल वाटलं आणि मी त्यांना विचारलं, “काका, तुम्ही या टूल्सचा वापर कशासाठी करता? तुम्हाला त्याचा खरंच काही उपयोग होतो का?” त्यावर त्यांचं उत्तर विचार करायला लावणारं होतं. ते म्हणाले, “खरं सांगायचं तर विशेष असा काही उपयोग होत नाही, पण सगळं जग एआयच्या मागे धावतंय, मग आपणही त्याचा वापर करायला हवा असं वाटतं.”
तंत्रज्ञानापासून दूर असलेल्यांनाही एआयची चिंता
असाच एक अनुभव एका प्रिंटिंग प्रेसच्या मालकाशी बोलताना आला. त्यांचं तंत्रज्ञानाशी असलेलं नातं फक्त स्मार्टफोन वापरण्यापुरतं आणि सोशल मीडिया पाहण्यापुरतं मर्यादित होतं. तरीही, त्यांना एआयच्या भविष्यातील परिणामांची चिंता लागली होती. त्यांना वाटत होतं की एआय त्यांच्या व्यवसायावर परिणाम करेल.
एआय म्हणजे फक्त चॅट जीपीटी नाही!
ही दोन्ही उदाहरणं पाहिल्यावर माझ्या मनात एक विचार आला: आज एआयला एक ‘बझ’ (Buz) बनवण्यात आलं आहे. लोकांना वाटतं की एआय वापरून काहीतरी खूप मोठं करता येईल. पण प्रत्यक्षात, बहुतांश लोकांसाठी एआय म्हणजे फक्त चॅट जीपीटी किंवा तत्सम चॅटबॉट्स. त्यांचा उपयोगही अनेकजण गुगल सर्चला पर्याय म्हणून माहिती मिळवण्यासाठी करतात.
पण हे समजून घेणं महत्त्वाचं आहे की, चॅट जीपीटी हे एआयचं संपूर्ण जग नाही. तो आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचा केवळ एक प्रकार आहे, ज्याला लार्ज लँग्वेज मॉडेल (LLM) म्हणतात. एआय हे एका मोठ्या वृक्षासारखं आहे, ज्याच्या अनेक शाखा आणि प्रकार आहेत.
प्रत्येक क्षेत्रासाठी वेगळं एआय
एआय वेगवेगळ्या रूपात आणि प्रकारात विकसित केलं जातं. प्रत्येक क्षेत्राच्या गरजांनुसार एआयचे प्रकार वेगळे असतात:
- वैद्यकीय क्षेत्रात: डॉक्टरांना रोगांचं अचूक निदान करण्यात मदत करणारा एआय वेगळा असतो. उदा. एक्स-रे किंवा एमआरआय स्कॅन वाचून विशिष्ट आजारांची शक्यता वर्तवणारे एआय.
- माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात: कोड लिहिणारे, सॉफ्टवेअरमधील त्रुटी शोधणारे किंवा डेटाचे विश्लेषण करणारे एआय वेगळे असतात.
- उत्पादन आणि उद्योग क्षेत्रात: स्वयंचलित यंत्रणा (automation), गुणवत्तेची तपासणी (quality control) किंवा उत्पादन प्रक्रियेचे नियोजन करणारे एआय असतात.
आपल्याला एआयची खरोखर गरज आहे का?
आपल्याला एआयचा उपयोग कुठे आणि कसा करायचा, हे शेवटी व्यक्तीच्या गरजेनुसार ठरतं. जसं जगातील सर्व संगणक एकसारखे असले तरी प्रत्येकजण त्याचा उपयोग आपल्या कामासाठी आणि गरजेनुसार करतो, त्याचप्रमाणे केवळ एकच एआय सर्वजण वापरतील असं नाही.
आपल्याला एआयची खरंच गरज आहे का? असेल, तर आपल्या कुठल्या कामात एआय मदत करू शकतो आणि तसा योग्य एआय उपलब्ध आहे का, हे आपण शोधायला हवं. फक्त ‘सगळं जग वापरतंय’ म्हणून त्याचा वापर करण्याऐवजी, आपल्याला त्याची गरज आणि उपयोगिता काय आहे हे समजून घेऊनच त्याचा अवलंब करावा. विचारपूर्वक केलेला वापरच आपल्याला एआयच्या खऱ्या सामर्थ्याचा फायदा मिळवून देईल.